Zijn alle mensen gelijk?

Recent stond er in De Standaard een artikel met als kop De crisis heeft me terug aan de haard gezet[1]. Het artikel gaat over een ongelijkheid tussen mannen en vrouwen die door de coronamaatregelen weer opleeft. Nochtans zijn in een samenleving alle mensen gelijk. De rechten van de mens gaan hier van uit, net zoals menige nationale grondwet. Het lijkt een vanzelfsprekendheid waar niemand iets tegenin brengt. Deze gelijkheid blijkt enkel op papier. In de praktijk is er net zeer veel ongelijkheid. Ongelijkheid die steeds betekent dat een deel van de samenleving haar succes kent door een ander deel te onderdrukken en/of uit te buiten. De coronapandemie brengt dit pijnlijk aan het licht, over de hele wereld. De ongelijkheid kent vele vormen, maar het ziet ernaar uit dat binnen elk van die vormen vrouwen aan het kortste eind trekken. Ook in het Westen, waar men ervan uitgaat dat vrouwen intussen toch al heel wat rechten verworven hebben. Het blijkt nu dat mythes rond vrouw-zijn hardnekkiger zijn dan de rechten doen uitschijnen. Nog steeds leven vrouwen naar die mythes die, in grote lijn, inhouden dat vrouwen de zorgtaken op zich nemen, omdat ze daar nu eenmaal van nature beter toe in staat zijn. Het zou deel zijn van hun vrouwelijke essentie. De Beauvoir schreef er met De Tweede Sekse een lijvig boek over. Het eerste deel van het boek gaat net over deze mythes. Maar De Beauvoir blijkt optimistisch. Het vrouwenstemrecht was vier jaar voor de verschijning van dit boek een feit en ze dacht dat de politieke verworven rechten zouden leiden tot de sociale en economische onafhankelijkheid van vrouwen. Groot was haar teleurstelling 20 jaren later, toen de mythes inderdaad iets hardnekkig bleken te hebben. De verhoopte vrijheid bleef uit. Vrouwen waren nog steeds de tweede sekse.

Tussen het verschijnen van De Tweede Sekse in 1948 en vandaag zijn er meer dan 70 jaren voorbij gegaan. Hoewel sindsdien steeds meer vrouwen gingen werken, blijft de economische onafhankelijkheid nog steeds uit. Vrouwen verdienen minder dan hun mannelijke evenknie en moeten bovendien nog steeds het gros van de zorgtaken op zich nemen. Ook nu nog wordt er geloof gehecht aan de mythe van de vrouw als een essentieel zorgend wezen. De coronacrisis en de maatregelen tonen dit aan. Men spreekt, tien maanden ver in de pandemie en volop in de tweede golf, van een roze recessie. Vrouwen blijven thuis om voor de kinderen te zorgen nu ook kinderopvang sluit, terwijl mannen gewoon verder werken.

“We’ve never seen this before,”, zegt Betsey Stevenson professor economie in de New York Times: “Recessions usually start by gutting the manufacturing and construction industries.”[2] Hier wordt duidelijk waarom het over het in stand houden gaat van de mythes. Bij een reguliere recessie is het de werkgever die beslissingen moet nemen, en die doet dat op basis van de kosten. Als mannen meer verdienen dan vrouwen, zullen het dan ook de mannen zijn die hun ontslag krijgen. Maar tijdens deze roze recessie wordt de beslissing over wie er thuisblijft, binnen het gezin genomen. Vrouwen verdienen minder en ze zijn beter in zorgtaken, ziedaar: de vrouw geeft haar werk op. Of ze zoekt niet meer naar ander werk, want als ze werkloos is, gaat haar tijd en energie naar die zorgtaken. Haar wederhelft hoeft niet meer in te springen bij die taken, want er is nu iemand thuis. De taken worden weer traditioneel verdeeld. ‘Ik heb het gevoel dat ik terug in de tijd ben gekatapulteerd,’ zegt Eva Marievoet in het artikel. Ze vreest voor haar professionele carrière.[3]

Maar is er wel sprake van terug katapulteren? Is er ooit iets veranderd? Zijn de mythes ooit weggeweest, nu blijkt dat buitenshuis werken niet tot gelijkheid tussen mannen en vrouwen geleid heeft? Het ziet er eerder naar uit dat de mythe van de vrouwelijke essentie terug is van nooit weggeweest. Het blind geloof in de bevrijding door buitenshuis werk, zorgde ervoor dat de samenleving het niet meer zag dat vrouwen nog steeds moeten beantwoorden aan de mythe. Maar buitenhuis werk, betaalde arbeid, is geen teken van emancipatie, maar meer van het hetzelfde: het idee dat succes afhangt van het niet-succes van de ander. Dus van onderdrukking in een samenleving. Zoals ook Ruud Welten schreef in het recent verschenen Wie is er Bang van Simone De Beauvoir?.[4]  Vrouwen zijn evengoed in deze val van onderdrukking getrapt. Het oude normaal kwam nooit ten einde, het werd slechts aangepast. Het werd normaal dat een vrouw naast haar zorgtaken ook nog eens buitenshuis ging werken, waarbij het werd afgedaan als het toppunt van emancipatie. “En zo ontstaat een nieuwe mythe, waar we vandaag in leven, van een neoliberale samenleving die zichzelf genderneutraal acht, maar stilzwijgend masculien blijft.”, schrijft Welten[5]. De roze recessie maakt dit alleen maar duidelijk. Nu iemand in deze crisis het moet ontgelden, is teruggrijpen naar de aloude mythes over de vrouw snel gebeurd. In een roze recessie hangt het succes van de man af van het niet-succes van de vrouw. De zorgtaak weer opnemen is een teken van niet-succes in het nieuwe normaal. Het verklaart waarom Marievoet zich terug aan de haard gezet voelt. Vrouwen hebben slechts succes geboekt in een neoliberaal systeem, maar ze hebben geen vooruitgang gemaakt als het op vrijheid aankomt.  De Beauvoir heeft het niet over succes of verdienste, ze heeft het over vrijheid. Een samenleving kan volgens haar alleen maar vrij zijn als er geen sprake meer is van onderdrukking. Het ziet er dan naar uit dat er nog een lange weg te gaan is. Als vrouwen nu al eens beginnen met de mythe zelf te doorbreken? Neen zeggen is de eerste vorm van vrijheid. Neen tegen het individueel opnemen van de zorgtaken. Uit het verlies van werk volgt immers niet noodzakelijk het opnemen van een oud rollenpatroon. Coronaverlof is niet noodzakelijk weggelegd voor de ouder met het laagste inkomen. Neen zeggen is een eerste stap. Neen, ik wil dit niet, ik wil vrij zijn.

[1] Karsten Lemmens, “’Deze crisis heeft me terug aan de haard gezet’,”in De Standaard, red. Karel Verhoeven (Brussel: Mediahuis, 2020), 38.

[2] Patricia Cohen, “Recession with a Difference: Women Face Special Burden,” in The New York Times, red. Dean Baquet (New York: 2020), A1.

[3]Karsten Lemmens, “’Deze crisis heeft me terug aan de haard gezet’,”, 38.

[4] Ruud Welten, Wie is er Bang voor Simone De Beauvoir: over Feminisme, Existentialisme, God, Liefde en Seks (Amsterdam: Boom, 2020), 190.

[5] Ruud Welten, Wie is er Bang voor…, 167.